Sękacz to prawdziwy kulinarny majestat – nie tylko smakowity, ale również pełen historii, symboliki i magii wspólnoty. W Kołach Gospodyń Wiejskich (KGW) nie brakuje tradycji i pasji, a sękacz staje się tu nie tylko wypiekiem, lecz także narzędziem edukacji, integracji i promocji kultury ludowej. W niniejszym artykule przybliżamy historię sękacza, proces jego wypieku oraz rolę, jaką pełni w działalności współczesnych KGW.

Historia i symbolika sękacza

Pochodzący z terenów niemieckich „Baumkuchen” (czyli ciasto-drzewo), sękacz przybył na ziemie polskie prawdopodobnie w czasach królowej Bony. Wersja kurpiowska i podlaska przetrwała do dziś jako jeden z najbardziej widowiskowych i czasochłonnych wypieków tradycyjnych. Od niemieckiego pierwowzoru różni się charakterystycznymi „sękami”, które powstają podczas kolejnych warstwowego nalewania ciasta na obracający się wałek nad ogniskiem.

Sękacz przez wieki towarzyszył najważniejszym wydarzeniom życia rodzinnego: weselom, chrzcinom, odpustom i świętom kościelnym. W wielu regionach był symbolem dostatku, gościnności i pomyślności. W tradycji podlaskiej mówi się, że sękacz powinien być obecny w każdym domu, w którym panuje zgoda.

Sękacz jako dzieło sztuki kulinarnej

Prawdziwy sękacz wymaga nie tylko odpowiednich składników, ale i ogromnej cierpliwości oraz precyzji. Podstawowe proporcje to:

• 35–40 jaj,
• dobrej jakości masło,
• cukier,
• mąka pszenna,
• proszek do pieczenia,
• cytryna (dla zapachu).

Ciasto jest rzadsze niż biszkoptowe, a kolejne jego warstwy naleśnikowo spływają na obracający się wałek, tworząc struktury przypominające słoje drzewa lub sęki. Wypiekanie trwa od 1,5 do 2 godzin, a temperaturę reguluje się manualnie, odpowiednio dokładając polana drewna (najlepiej owocowego, np. z wiśni, jabłoni lub gruszy).

Gotowy sękacz ma zapach pieczonego masła i cytryny, a jego kształt wzbudza podziw na każdym stole. Nie dziwi więc, że wypiek ten cieszy się coraz większym zainteresowaniem podczas jarmarków, dożynek, konkursów kulinarnych i pokazów organizowanych przez KGW.

KGW i sękacz – przykład z Sikor

W dniu 17 czerwca 2025 podczas warsztatów w Sikorach odbył się pokaz tradycyjnego wypieku sękacza, prowadzony przez Annę Szpurę ze Starej Kornicy. Mistrzyni nie tylko piekła, ale i opowiadała barwne historie, nadając całemu wydarzeniu charakter edukacyjno-integracyjny. Proces wypieku przebiegał według tradycyjnych zasad:

• obracany wałek z papierem i lnianym sznurem,
• ciasto nakładane warstwami chochlą,
• palenisko z drewna owocowego,
• powolne obracanie i kontrola ognia.

Mężczyźni obecni na wydarzeniu podjęli próbę stworzenia mechanicznego napędu dla wałka, ale pani Anna podkreśliła, że „prawdziwa magia powstaje przy ręcznej pracy”.Obecność wójta oraz jego małżonki dodała rang wydarzeniu, które świetnie wpisało się w misję KGW: edukacja, tradycja, wspólnota.

Zobaczcie tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=Rk9THafrT3o

Jak zorganizować pokaz sękacza w KGW?

1. Wybór miejsca – potrzebne palenisko, drewno owocowe, wałek drewniany lub metalowy (alternatywnie z dedykowanym urządzeniem)
2. Prelegent – chętny mistrz/pasjonat/praktyk wypieku, który opowie historię i pokaże proces.
3. Uczestnicy – można zaangażować dzieci i młodzież; dobrze, by było to wydarzenie rodzinne.
4. Degustacja i warsztaty – część pokazu przeznaczona na wspólne krojenie, rozmowy, planowanie kolejnych KGW-akcji.
5. Partnerzy – wsparcie gminy, OSP, lokalnych mediów, promocja w social media.

Jak zorganizować pokaz sękacza w KGW?

Organizacja takiego wydarzenia to nie tylko atrakcja, ale i inwestycja w lokalną tożsamość i promocję KGW. Oto kilka kroków:

1. Wybór miejsca: najlepiej otwarta przestrzeń (np. teren OSP, plac przy świetlicy). Potrzebne palenisko, drewno, wałek drewniany lub metalowy.
2. Prelegent: zaproście mistrza wypieku lub seniorkę z doświadczeniem. Może to być lokalny rzemieślnik lub aktywistka KGW.
3. Uczestnicy: warto zaangażować dzieci, młodzież i seniorów. Pokaz może być częścią pikniku rodzinnego.
4. Degustacja i rozmowy: po wypieku warto zorganizować poczęstunek i dyskusję o tradycjach kulinarnych regionu.
5. Partnerzy: pomocna będzie współpraca z gminą, biblioteką, szkołą, OSP czy lokalnymi mediami.

Dodatkowo, wydarzenie takie może być elementem projektu finansowanego z dotacji (np. granty z programów ministerialnych, gminnych czy ze środków UE).

Sękacz jako narzędzie promocji KGW i dodatkowy zarobek

Sękacz nie jest tylko wypiekiem. Dla wielu KGW to forma ekspresji tożsamości kulturowej i promocji lokalnych wartości. Pokazy wypieku to:

• edukacja o dziedzictwie kulinarnym,
• okazja do spotkania międzypokoleniowego,
• narzędzie promocji KGW jako lidera kultury,
• atrakcja turystyczna i medialna,
• możliwość zarobku (np. sprzedaż sękaczy, pokazów, warsztatów).

Na wielu festynach KGW zyskują rozgłos właśnie dzięki takim działaniom jak wypiek sękacza na żywo. To nie tylko smakołyk, ale kulinarne dziedzictwo Polski. I doskonale się sprzedaje…

Czy wiesz, że…

• Największy sękacz na świecie miał ponad 3 metry długości i został upieczony na Litwie!
• W niektórych regionach mówi się na niego: bankuch, baumkuchen, kołacz nad ogniem.
• W tradycji podlaskiej sękacz był symbolem zgody i pomyślności w rodzinie.

Dbamy o bezpieczeństwo danych naszych subskrybentów. Podając adres e-mail, wyrażasz zgodę na przetwarzanie go zgodnie z naszą polityką prywatności. W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania wiadomości.