Otwierała ziemię na przyjęcie ziarna, budziła jaskółki śpiące w stawach, ogrzewała ziemię i topiła lód, aby rzeki i strumienie mogły uwolnić się z jego oków – Matka Boska Roztworna.
Święto Zwiastowania Najświętszej Marii Panny obchodzone 25 marca upamiętnia wydarzenie opisane w Ewangelii według św. Łukasza, w którym Archanioł Gabriel przekazał Maryi z Nazaretu wieść, że została wybrana na Matkę Syna Bożego.
– W kulturze ludowej, to bardzo ważne święto. Wierzono, że tego dnia ziemia się „roztwiera” i zaczyna się długo wyczekiwana wiosna – mówi etnolog folklorysta dr Alicja Trukszyn.
W oratorium „Siedem Pieśni Marii” poeta Zbigniew Książek jeden z utworów poświęca Matce Boskiej sprowadzającej na świat wiosnę:
„Matko Boska Kwietna, która wiosnę niesiesz światu Matko Boska Strumienna, co jaskółkom każesz lataćMatko Boska Roztworna, co otwierasz pąki kwiatów”.
Społeczność wiejska nadała Świętu Zwiastowania Najświętszej Marii Panny wiele nazw : Matki Boskiej Wiosennej, Ożywiającej, Zagrzewnej, Żabicznej, Strumiennej oraz tę najpopularniejszą Matki Boskiej Roztwornej.
Nazwa Matki Boskiej Rozwornej pochodzi od gwarowego określenia słowa „otworzyć” .
W tym dniu obowiązywały liczne zakazy, nie wolno było dotykać jaj przeznaczonych do wylęgu, ziarna na siew, ani też ziemniaków sadzeniaków, bo mogłyby nie obrodzić. Zakazane było przędzenie i tkanie – wylicza dr Alicja Trukszyn.
Pilnowano się też, aby nie uderzać kijem o ziemię, którą traktowano o tej porze jak brzemienną matkę. Matka ziemia wkrótce urodzi, obdarzy ludzi plonami i chlebem, należy się jej zatem wielki szacunek.
Pierwszy grzmot w Matki Boskiej Roztwornej przepowiadał urodzaj : „Gdy na Roztworną zagrzmi, będzie roczek urodzajny”. Uważano także, że „Jakie Zwiastowanie – takie Zmartwychwstanie” .
W Matki Boskiej Roztwornej chłopi nikogo nie przyjmowali do pomocy w gospodarstwie. Uważano, że w tym dniu można było nieopatrznie zatrudnić samego czarta. W niektórych rejonach Polski ustawiano na stołach puste talerzyki, aby widok ten zniechęcił czarta próbującego wedrzeć się do rodziny. Byli przekonani, że gdy zły zajrzy przez okno do chałupy i zobaczy, że tutaj się nie pożywi, to odejdzie – mówi dr Alicja Trukszyn.
Ptaki na szczęście
Tego dnia gospodarze rozpoczynali pierwsze prace polowe, m.in. orkę., gospodynie zaś nasadzały drób, wysiewały kapustę i groch. Wypatrywano też ptaków, które chłopskiemu domowi wieszczyły szczęście. „Na Maryi Zwiastowanie, jaskółka ze snu powstanie” mówiło jedno z przysłów. Jaskółcze gniazda, które ptaki budowały w budynkach gospodarczych wróżyły szczęście i nie wolno było ich niszczyć. Na dawnej wsi powszechnie uważano, że jaskółki przeczekują zimę, zanurzone w stawach i jeziorach .
Skowronki zaś, według ludowych legend , zimą koczowały w mysich norach lub skrywały się pod kamieniami. W Zwiastowanie budziły się i rozpoczynały budowę gniazd. Czuły się bezpiecznie ponieważ Matka Boża osłaniała je oraz pisklęta własną szatą.
„Na Zwiastowanie przybywaj bocianie” mówiło inne przysłowie. Bociany oprócz pomyślności, przynosiły także płodność i bezpieczeństwo. Panowało powszechne przekonanie, że bocian ma władzę nad pogodą, jego woli posłuszne miały być wszelkie żywioły atmosferyczne, które zagrażały plonom. Gospodarze niecierpliwie wyglądali ich przybycia i na wszelkie sposoby próbowali zachęcić boćki, aby osiedliły się w ich zagrodzie.
Na Podlasiu, w przeddzień Matki Boskiej Roztwornej gospodynie wypiekały pieczywo obrzędowe w kształcie bocianich łap, tzw. „busłowe łapy”. Gdy następnego dnia busoł (bocian) pojawiał się nad zagrodą, dzieci trzymając w rękach charakterystyczne bułeczki wymachiwały nimi i nawoływały, aby z nimi został. Niektórzy gospodarze w Zwiastowanie wkładali pieczywo wprost do gniazd, mając nadzieję, że boćka zachęci to do pozostania.
W 2021 roku „busłowe łapy” zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych w kategorii: wyroby piekarnicze i cukiernicze, prowadzonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Tradycja wypieku „busłowych łap” pokazuje jak silną więź mieli nasi przodkowie z naturą, świetnie ją rozumieli i darzyli ogromnym szacunkiem.
Przysłowia ludowe związane ze Świętem Zwiastowania Najświętszej Matki Boskiej:
Jaki dzień Zwiastowania, taki sam Wielkiejnocy.
Na Zwiastowanie, przybywaj bocianie!
Jakie Zwiastowanie takie Zmartwychwstanie.
W Święto Zwiastowania pliszka, usiadłszy na gniazdo bocianie przynosi wiosnę z nieba.
Kiedy dzień Zwiastowania Panny Maryi piękny i jasny, pospolicie znaczy i dobry rok.
Kiedy dzień Zwiastowania Panny Maryi piękny i jasny, każdy kąt dla dobytku będzie za ciasny.
Na Zwiastowanie, kiedy mgła w zaranie, choć słonko jasno wschodzi, znak to niechybnej powodzi.
Na Zwiastowanie jaskółki się ukazują, ludziom wiosnę zwiastują.
Na Matkę Boską Roztworzą rzuca jaskółka swą topiel jeziorną.
Na Zwiastowanie bocian na gnieździe stanie.
Gdy przed Zwiastowaniem ruszy się pszczoła, to mokrą wiosnę nam przywoła.
Mgła na Zwiastowanie znaczy rzek rozlanie.
Na Zwiastowanie, kiedy mgła w zaranie, chociaż słonko jasno wschodzi, znak niechybny to powodzi.
Na Zwiastowanie jaskółki się ukazują, ludziom wiosnę zwiastują.
