Październik bo paździerze

Niegdyś, o tej porze roku na wiejskich podwórkach intensywnie pracowano przy obróbce lnu i konopi. W powietrzu unosiły się paździerze, czyli wewnętrzne części łodyg kruszące się podczas międlenia. Stąd właśnie pochodzi nazwa najdłuższego miesiąca w roku – października.

“Październik, bo paździerze baba z lnu cierlicą bierze” –to ludowe powiedzenie zanotował folklorysta Samuel Adalberg. Według „Encyklopedii Staropolskiej”Zygmunta Glogera, cierlica to narzędzie drewniane na czterech nogach, posiadające dwie szpary, w które zapadają się odpowiednie listwy. Służy do odzierania włókien lnu i konopi z paździerzy. Na Mazowszu i Podlasiu używano zarówno cierlicyjak imiędlicy. „Konopie po wymoczeniu i wysuszeniu pierwej międlą na międlicy, a potem trą na cierlicy, len zaś odrazu trą na cierlicy. Ks. Kluk w dziele pod tyt. „Roślin potrzebnych utrzymanie“ (r. 1777) pisze: „Po ususzeniu len połamie się w drewnianej cierlicy, gdzie się części przędzy od nieużytecznych paździerzy oddzielają. Cierlice te bywają dębowe lub bukowe“. W starej książce p. t. „Przędziwa, lnu, konopi przyprawa“ czytamy: „Naczynia do wyczyszczenia paździorów są: międlica albo łamaczka i cierlica albopięciornia; pierwsze dwie o dwóch żłobkach, drugie o czterech być powinny. Że w cierlicy dwa razy tyle łamie się przędziwo ile w międlicy, wprzód przez międlicę, a potym przez cierlicę przepuszczone być ma” – pisał Gloger.

Len, konopie, wełna owcza -z tych surowców nasi przodkowie wytwarzali tkaniny. Niemal w każdej chałupie znajdowały się narzędzia do ich wstępnej obróbki. Oprócz wspomnianych cierlicy i międlicy, były to : gręple, przęślice, kołowrotki, motowidła, a w niektórych domostwach proste krosna. Tkaniem zwykle zajmowali się tkacze zwani knopami. Wytwarzano wówczas tylko trzy rodzaje płótna: cienkie przeznaczone na bieliznę i pościel, pacześne, z którego szyto odzież wierzchnią i portki oraz zgrzebne na worki i sienniki.

Październik jest najdłuższym miesiącem w roku kalendarzowym. W czasie jego trwania zmieniamy czas z letniego na zimowy, październik zyskuje zatem godzinę, o którą jest dłuższy od pozostałych miesięcy liczących 31 dni.

Niegdyś na październik mówiono także: paździerzec, paździerzeń, pościernik, a także winnik, na cześć ostatniego zbioru winogron. Obróbka lnu i konopi były jednak bardziej powszechnym zajęciem na polskiej wsi od winobrania, dlatego do naszych czasów przetrwała na nazwa – październik.

Miesiąc ten jest także bohaterem wielu przysłów ludowych, które przepowiadają pogodę i urodzaj:

Kiepski rok zapowiada, gdy na Szymona nie pada.
Na świętego Szymona i Judy spodziewają się śniegu i grudy.
Czym głębiej na jesień włażą pędraki, tym bardziej zima daje się we znaki.
Jak Anioły w słońcu chadzają, to potem w zimie mrozy się trzymają.
Jak październik jest wietrzny i mroźny, to nie będzie za to styczeń, luty mroźny.
Na świętego Franciszka odlatuje pliszka.
W dzień Szymona i Judy koń się boi grudy.
Liść na drzewie mocno trzyma, nie tak prędko przyjdzie zima.
Święta Jadwiga ostatnie jabłko dźwiga.
Na święty Łukasz próżno grzybów szukasz, lecz rydz jeszcze nie zawadzi, jeśli mróz go nie zdradzi.
Święta Urszula perły szronu rozsnuła, miesiąc wiedział, nie powiedział, słońce wstało, pozbierało.